DNA: Trouw had ophef over het volk Israel kunnen voorzien

IMO Blog, 2010

In Trouw stond afgelopen maandag een artikel van Eildert Mulder over een boek van de microbioloog Jits van Straten, "De herkomst van de Asjkenazische joden: de controverse opgelost". Van Straten verbaasde zich over de uiterlijke diversiteit van Joden, en dat zette hem aan tot het doen van onderzoek naar hun herkomst. Zijn kernvraag daarbij was: "Stammen de grote joodse gemeenschappen in de wereld af van het oude volk Israël of van bekeerlingen?"

Op zichzelf is dit een interessant onderwerp, maar het artikel heeft een irritant toontje van het onderuithalen van Joodse/Israëlische mythes - dat schijnt tegenwoordig nodig te zijn om een artikel over Israël te 'verkopen'. Zo schrijft Mulder:


"De vraag naar de herkomst van de joden kan heftige reacties oproepen, omdat hij de nationale mythe van de staat Israël raakt: die van verdrijving, diaspora en terugkeer. De discussie is al ruim een eeuw oud en laait geregeld op."

Ook de titel: 'DNA wijzigt Joodse geschiedenis', heeft dit provocerende toontje. Alsof dit onderzoek een bom legt onder de gangbare Joodse geschiedenis. Het artikel heeft dan ook vele reacties opgeroepen, waarop Simon Schoon, een hoogleraar theologie, afgelopen woensdag in Trouw verzuchtte: "Alles over Israël is gepolitiseerd", en zaterdag voegde hoofdredacteur Willem Schoonen daar aan toe dat "volk en staat Israël een open zenuw" zijn. "Alles wat erover gezegd wordt, beland in politieke en ideologische sferen." Dat klopt, maar dat heeft Trouw, door titel en toonzetting, in dit geval ook wel een beetje uitgelokt. Zijzelf koppelt nieuwe inzichten en de discussie over de genetische verwantschap tussen de huidige Joden en die in het oude Israël, aan Israëls bestaansrecht door te stellen dat de nationale mythe van Israël wordt aangetast en de Joodse geschiedenis gewijzigd. De geschiedenis, alle geschiedenis, wordt, onder invloed van nieuwe gebeurtenissen en inzichten, voortdurend aangepast. Wij zien onszelf nu ook anders dan 50 jaar geleden en zelfs dan tien jaar geleden. En Israël heeft allang niet meer één nationale mythe, maar verschillende narratieven en inzichten over de geschiedenis van de Joden en hun binding met het land, met grote verschillen en zelfs tegenstellingen tussen seculier en (orthodox) religieus, links en rechts, en in mindere mate Ashkenazi en Sefardi. Dit artikel is sommige mensen, waaronder Yochanan Visser, dan ook in het verkeerde keelgat geschoten en hij schrijft geïrriteerd:

Het laatste wapen in de psychologische oorlog tegen Israel is het ontkennen van de Joodse geschiedenis. Tot voor kort was het de hobby van PA leiders en de president van Iran. Nu hebben anderen zich in de strijd gemengd, onder hen zelfs Joden die nooit iets leerden over hun eigen geschiedenis en marxisme en andere ideologieën aanhangen. Uiteraard is dat weer koren op de molen van degenen die uit zijn op het einde van de Joodse staat Israel.
Zonder het volk van Israel is er immers ook geen behoefte aan de staat Israel.
In Nederland publiceerde Trouw deze week een artikel van Eildert Mulder waarin een dergelijke poging werd gedaan het bestaan van "het Joodse volk" in een nieuw daglicht te plaatsen.

Ik vind niet duidelijk uit het artikel spreken dat Van Straten het bestaansrecht van Israël onderuit wil halen, en dat van die marxistische ideologie slaat op Shlomo Sand, die in het artikel wordt aangehaald maar waarvan Van Straten zegt dat hij zover niet wil gaan. Achmadinejad ontkent bovendien de Holocaust, terwijl Van Straten zelf moest onderduiken in de oorlog om eraan te ontkomen. Er zit dus nogal een verschil tussen die twee. Niet iedereen die een of meerdere (zogenaamde) nationale mythen van Israël onderuit wil halen is daarmee automatisch tegen Israëls bestaansrecht. Wat wel klopt is dat dit soort dingen koren op de molen zijn van antizionisten, en dat was aan de vele reacties onder het artikel ook duidelijk te merken. Volgens deze mensen heeft Israël geen bestaansrecht wanneer is aangetoond dat de Joden die vanaf het einde van de 19e eeuw naar Israël terugkeerden, niet direct afstammen van de oude Israëlieten. Trouw had de heftige reacties van beide kanten kunnen voorzien, want dit controversiële karakter van de theorie werd juist benadrukt.

In feite lopen er twee discussies door elkaar: de wetenschappelijke discussie over de herkomst van de Joden, die inderdaad vrij van politieke overwegingen en kleuring gevoerd moet kunnen worden, en de discussie over Israëls bestaansrecht en waar dit op is gebaseerd. Deze laatste discussie steekt bij zo ongeveer ieder artikel over Israël de kop op, en alles wat Israël doet of juist nalaat wordt door antizionisten aangegrepen om Israëls bestaansrecht te ontkennen, en leugens te verkondigen over Israël en haar ontstaan. De krant kan om die reden niet allerlei discussies en nieuwe inzichten maar uit de weg gaan, maar zij hoeft het er ook niet nog eens extra in te wrijven.

Wat niet had misstaan in het artikel van Mulder was bovendien een stukje over de genetische verwantschap van andere volken met hun (vermeende) verre voorouders, zoals de Grieken en de Romeinen. En stammen wij nou van de Batavieren af of niet? Van Straten had verder expliciet kunnen zeggen dat het hem er niet om gaat de Joodse claim op het land Israël onderuit te halen maar slechts om interessante wetenschappelijke inzichten. Ook had wetenschappelijke kritiek op Van Stratens theorie vermeld kunnen worden, eventueel in een vervolgartikel, en andere inzichten. Nu werden alleen anderen genoemd die ook de genetische afstamming ter discussie stellen. Op Wikipedia wordt bijvoorbeeld verschillend DNA onderzoek vermeld dat de genetische afstamming van de huidige Joden van de oude Israëlieten juist bevestigt. Voor de leek (en dat is de gemiddelde krantenlezer) is het van belang ook kritiek op Van Stratens theorie te vernemen.

Van Straten toont volgens mij niet aan dat de huidige Joden in Israël alleen van bekeerlingen afstammen. Ten eerste heeft hij het alleen over de Ashkenazi, maar bovendien worden alleen de Khazaren genoemd als grote groep die zich tot het Jodendom bekeerden. Hij zegt zelf dat er toen elders in Europa al Joden woonden, die dus niet van de Khazaren af kunnen stammen. Het artikel en de voorbeelden die worden gegeven roepen veel vragen op:

Jits van Straten wijst op de intrigerende genetische verwantschap tussen Jemenitische joden en Palestijnen. Genetisch onderzoek legt verder wezenlijk verschillen bloot tussen Marokkaanse, Tunesische en Jemenitische joden.

Bij veel genetisch onderzoek van joodse populaties ontbreekt overigens, zo merkte Van Straten, een controlegroep van niet-joden uit dezelfde omgeving. Daarmee zou je kunnen aantonen dat een joodse gemeenschap in een bepaalde regio genetisch niet of weinig afwijkt van de niet-joodse buren. Die waarneming blijft zonder de juiste controlegroepen al bij voorbaat buiten beeld.

Het onuitgesproken uitgangspunt was lange tijd dat de onderzochte groep joden af moest stammen van een joodse oerbevolking. In die onderzoeken zijn er wel controlegroepen, maar de verkeerde. Bij Oost-Europese joden bijvoorbeeld was het uitgangspunt dat hun oorsprong in Duitsland lag. Als controlegroepen gebruikten de onderzoekers daarom Duitsers of andere westelijke Europeanen.
(...)
In het proefschrift staat een genetische vergelijking tussen een groep Oost-Europese joden met naaste buren en andere joodse populaties elders. De genetisch naaste verwanten blijken de niet-joodse inwoners van Thracië te zijn, het grensgebied van Bulgarije, Turkije en Griekenland. Daarna komen de Bulgaarse joden, gevolgd door maar liefst 36 niet-joodse populaties. Pas dan is er weer een joodse groep met enige genetische verwantschap, de joden van Iran. Genetisch onderzoek, mits goed uitgevoerd, bewijst dat joodse populaties afstammen van groepen bekeerlingen, en niet van een verdreven joodse oerbevolking uit Palestina.

In deze laatste zin wordt genetische verwantschap met de oude Israëlieten uitgesloten, op grond van een paar voorbeelden, geen sluitend onderzoek. Van Straten stelt immers duidelijk dat onderzoek naar controle groepen uit dezelfde omgeving ontbreekt. Mijn indruk is, maar dat wordt in het artikel niet echt duidelijk, dat dus vooral nog veel meer onderzoek nodig is om hieraan harde conclusies te kunnen verbinden. Overigens stelt Yochanan Visser terecht dat sommige Palestijnen waarschijnlijk van bekeerde Joden afstammen, dus dat zou de verwantschap tussen (bepaalde groepen) Joden en Palestijnen kunnen verklaren. Ook wat dat betreft is nog meer onderzoek nodig.

Ook Visser haalt de wetenschappelijke discussie en de vraag wat dit voor gevolgen heeft voor Israël en de Joodse geschiedenis door elkaar:

Het Joodse volk is een volk en geen ras. Al in de Bijbel worden gevallen beschreven van vreemdelingen die werden opgenomen in het Joodse volk. Onder hen de vrouwen van Josef en Mozes en later Ruth. Deze conversies bestaan tot op de dag van vandaag en verklaren bijvoorbeeld waarom er Joden zijn met rood haar, blond haar, zwarte en blanke huid etc. Het enige wat aan een ger (vreemdeling) wordt gevraagd is acceptatie van het volk- en de G'D van Israel. (In die volgorde).
DNA onderzoek onder Joden, Cohaniem uitgezonderd, heeft daarom geen zin en bewijst niets over de geschiedenis van het Joodse volk als geheel.
De herschrijving van de Joodse geschiedenis, zoals die van van Straaten en Mulder in Trouw, is niet meer dan de zoveelste poging om een einde te maken aan Israel.

Als onderzoek naar het DNA onder Joden niets bewijst over de geschiedenis van het Joodse volk, wat is dan het probleem? Die geschiedenis is dus ongewijzigd, wel of geen genetische afstamming.
Elders schrijft hij echter:

De Joden in Europa leefden sindsdien bijna altijd in afzondering en waren bijna altijd religieus, dit betekent dat ze zich aan de Joodse wet hielden.
Die wet (Tora) is al 3300 jaar ongewijzigd, een letter fout geschreven of ontbrekend maakt een Thora rol "pasoel"(ongeschikt en verboden te gebruiken). De Thora schreef de joden voor om niet op te gaan in andere volkeren.

Ik zou zeggen: wat van beide is het? Als allerlei vreemdelingen werden opgenomen in het Joodse volk, waardoor de genetische kenmerken verwaterden en waardoor DNA onderzoek zinloos zou zijn, leefden ze blijkbaar niet in afzondering. Het bevestigt bovendien Van Stratens theorie dat de Joden van nu vooral van bekeerlingen afstammen. Op welke manier Van Straten de geschiedenis herschrijft wordt dan ook niet helemaal duidelijk. Als ik het goed begrijp is zijn stelling niet dat de Joden geen volk zouden zijn, maar dat ze niet van de oude Israëlieten afstammen. Een volk en een nationale identiteit worden weliswaar vaak wel in verband gebracht met bloedbanden en genetische verwantschappen, maar daar zijn - om verschillende redenen - vraagtekens bij te zetten. De meeste volken zijn mengvolken, zonder exclusieve raciale kenmerken, en het is ook nogal dubieus om volken zo te proberen te omschrijven. Racisme ligt dan al snel op de loer. Bijna alle volken en landen hebben echter wel een soort ontstaansmythe en vaak ook een mythe van een oud oervolk waar men van afstamt, al neemt niet iedereen die even letterlijk. Dat zorgt voor binding en een gevoel van saamhorigheid. Het is opvallend dat veel van deze mythes uit Israël worden uitvergroot, en ze vervolgens met veel tamtam worden weerlegd, waarbij vaak maar aan een kant van de zaak aandacht wordt besteed. Dat roept terecht woede op bij Joden en Israëli's die al die kritiek en het misbruik dat er van wordt gemaakt meer dan zat zijn.
Als Trouw Israël er niet bij had willen betrekken en een puur wetenschappelijke discussie had willen voeren, waarom wordt dan naar een 'Israëlische nationale mythe' verwezen, die door Van Stratens boek onderuit gehaald zou zijn?

Je kunt je tot slot afvragen waarom niet-Joden juist zo geïnteresseerd zijn in deze geschiedenis. Trouw stelt in de 'brief van de hoofdredactie' van zaterdag dat wetenschap en ideologie botsen, en de krant vrij moet zijn om over wetenschappelijk onderzoek te publiceren, ook als dat gevoelig ligt. Dat is waar, maar het is wel opvallend dat er vaak veel aandacht is voor theorieën die zogenaamde mythes rond Israëls of de Joodse geschiedenis onderuit halen. En hoe waardevrij is de wetenschap zelf? Zoals gezegd laat Van Straten zich niet uit over ideologische vragen, maar Shlomo Sand staat bekend als een marxist en antizionist. Bij de 'nieuwe historici' en hun kritiek op het 'zionistische narratief' is de ideologische achtergrond nog veel duidelijker. Ilan Pappé, een paar jaar geleden in Trouw geïnterviewd door diezelfde Eildert Mulder, zegt zelfs openlijk dat ideologie voor hem boven de wetenschap staat. Toch wordt hij als historicus, niet als activist, aangeduid.

Het zou Trouw sieren als zij zich niet alleen beklaagt over al diegenen die blijkbaar niet zo waardevrij naar de wetenschap kijken als zij, maar ook kritisch naar zichzelf kijkt en hoe waardevrij zij over de Joden en Israël bericht. De felle reacties van pro-Israëlische zijde waarover de hoofdredactie zich beklaagt kunnen niet los worden gezien van de enorme stroom negatieve berichten over Israël en het continue vergrootglas dat er steeds op het land is gericht.

Ratna Pelle

IMO Blog Hoofdpagina

IMO Blog Archief