Relatie Joden en Protestantse Kerk verder bekoeld

IMO Blog, 2010

Een brief van de PKN (Protestantse Kerk in Nederland) aan de Israëlische ambassadeur in februari heeft geleid tot heftige discussies en hernieuwde spanningen in de relaties met de Joodse gemeenschap. De relatie tussen de kerk en Israël is al langer onderwerp van verhitte discussies, waarbij de kerk naar eigen zeggen worstelt met het vinden van een evenwicht tussen enerzijds de onopgeefbare band van de kerk met Israël en het Joodse volk, zoals die uit de Bijbel voortvloeit, en anderzijds de gevoelde noodzaak het op te nemen voor de zwakkeren en ook solidair te zijn met de Palestijnen. Een oproep afgelopen december van Palestijnse christenen aan de kerken wereldwijd om Israël te boycotten, heeft de relaties met de Joodse gemeenschap verder op scherp gezet. De PKN nam dit weliswaar niet geheel over, maar de brief aan de ambassadeur vloeit er wel uit voort.


Een terugkerend onderwerp wat betreft de verbondenheid van de kerk met Israël is de vraag in hoeverre de Joden van nu en hun staat de opvolgers zijn van het oude volk Israël, Gods volk dat hij naar het beloofde land leidde. Zonder mij in theologische discussies te mengen, is het denk ik veilig te stellen dat er een verband is tussen de Joden van nu en die van drieduizend jaar geleden, zoals dat ook geldt voor Grieken, Chinezen of Egyptenaren. Al die landen en volken hebben niet voor niets hun naam behouden, en ondanks volksverhuizingen, vermengingen en in het geval van de Joden bekeringen, is er een verbondenheid met het verleden. Joden geven hun tradities en religie van generatie op generatie door, men gebruikt (en spreekt) grotendeels dezelfde taal als toen werd gebruikt, en er hebben altijd Joden in Israël/Palestina gewoond. Dat geeft hen niet automatisch het alleenrecht op het Bijbelse land Israël, maar het is onjuist en ook nogal dubieus de band tussen de huidige Joden en hun staat en het oude Israël door te willen snijden.
Ik ben, in verband met nieuw genetisch onderzoek, onlangs uitgebreid ingegaan op de verwantschap tussen de huidige Joden en het oude Israël, en de vraag wat dat ertoe doet wat betreft Israëls legitimiteit en het conflict met de Palestijnen.

Overigens zegt de PKN niet zo letterlijk dat dit verband er niet is, en in de betreffende brief spreekt zij nog steeds van een 'onopgeefbare band':

Als Protestantse Kerk in Nederland weten we ons verbonden met het Joodse volk. In onze kerkorde spreken we zelfs over een 'onopgeefbare verbondenheid'. Voor ons heeft dat alles te maken met ons geloof dat God met Israël een bijzondere weg is gegaan, vanaf de roeping van Abraham.

Dat klinkt mooi, dus wat is het probleem? Na nog wat zalvende woorden over de Joden, het in herinnering roepen van de verschrikkingen van de Holocaust en benadrukken hoezeer Israëls bestaansrecht de christenen aan het hart ging en gaat, komt men ter zake:

Juist op grond van dit alles, richten we ons tot u, om aandacht te vragen voor het lot van het Palestijnse volk. De veiligheid van de één mag immers niet ten koste gaan van het recht van de ander. Wij worden hier op, als kerk, aangesproken door Palestijnse christenen. Wij verstaan hun oproep, zoals onlangs gedaan in het document ‘Uur van de waarheid’ niet als een negatieve oproep, die zich tegen Israël keert, maar als een roep om recht en vrede.

In dit document werd opgeroepen tot een wereldwijde boycot van Israël door de kerken, maar dat is blijkbaar niet anti-Israël. Op nog steeds vriendelijke toon worden vervolgens een serie eisen aan Israël gesteld. Het moet de route van de 'muur' herzien zodat die in overeenstemming is met uitspraken van internationale gerechtshoven en de Palestijnen compenseren voor geleden schade (NB: de uitspraak van het Internationale Gerechtshof is geen internationaal recht hoewel dat wel wordt gesuggereerd; het ging om een advies. Haar uitspraken zijn slechts bindend indien zij door beide partijen worden erkend). Het moet stoppen met het bouwen in nederzettingen, het moet een minder strikt beleid voeren in de bezette gebieden en stoppen met het afbreken van Palestijnse huizen. Men besluit de eisenlijst met dit appèl:

U heeft voor de vrede en het welzijn van uw regio een belangrijke sleutel in handen. Daarmee heeft u ook een sleutel in handen als het gaat om de internationale verhouding tussen landen, volkeren en staten. Vrede in het Midden-Oosten is van cruciale betekenis voor vrede in de wereld.

Dat zou mooi zijn. De praktijk leert dat die sleutel niet zo goed op het slot past, of er achter de deur die je ermee open krijgt nog een aantal zwaar vergrendelde deuren zitten voordat je in de Tuin van de Vrede aanbelandt. De sleutels van die deuren zijn in handen van Hamas, Syrië, Iran, de kolonistenbeweging en anderen in de regio die tegen vrede op basis van een tweestatenoplossing zijn. Maar er zijn ook deuren waarvan de sleutels niet in de regio te vinden zijn. De internationale campagne die tegen Israël (niet tegen de bezetting) wordt gevoerd, via de VN, via talloze 'vredes'groepen, via boycotacties etc. is ook niet erg behulpzaam. Vaak gaan antizionisme en antisemitisme daarbij hand in hand, zoals blijkt uit de vele antisemitische reacties op internetfora over Israël, uit antisemitische leuzen op anti-Israël demonstraties, en het feit dat de zionisten tegenwoordig van dezelfde zaken worden beticht als indertijd het 'Internationale Finanzjudentum'. Joden (sorry, zionisten) hebben teveel macht en geld, bedriegen, controleren de media en zijn uit op wereldmacht. Ze zijn meer loyaal aan hun eigen volk en staat dan aan de landen waar ze wonen, vinden zichzelf meer waard dan de goyim (ze zijn immers het uitverkoren volk) en gebruiken bloed van christelijke kinderen voor hun paasbrood (of de organen van Palestijnse kinderen voor hun eigen mensen). En ze zijn (minstens) net zo erg als de nazi's en moeten dus eens ophouden met zeuren over de Holocaust. Tot zover de meer extreme reacties op internet.

Deze campagne en de soms ronduit leugenachtige berichtgeving over Israël leiden tot een zeer defensieve (en daardoor niet altijd even constructieve) reactie in Israël. Men ervaart de rest van de wereld als vijandig, heeft het gevoel er alleen voor te staan, vat kritiek als aanval op. Deze campagne leidt ook tot erodering van Israëls legitimiteit, en draagt bepaald niet bij aan vrede en verzoening. Zij speelt bovendien rechts-nationalistische krachten in Israël in de kaart.

De brief van de PKN is vriendelijk verwoord, en benadrukt Israëls bestaansrecht, maar is de Joodse gemeenschap toch in het verkeerde keelgat geschoten, waarschijnlijk mede vanwege de hierboven beschreven hetze tegen Israël. Een andere reden hiervoor is natuurlijk het christelijke verleden en haar rol in de Jodenvervolging en antisemitisme. Daar wordt in de brief weliswaar lippendienst aan bewezen, maar zo simpel werkt het natuurlijk niet. Het grootste pijnpunt is denk ik echter de eenzijdigheid en de positieve houding tegenover het zogenaamde Kairos document. In de brief worden in het geheel geen eisen aan de Palestijnen gesteld. De 'muur' (95% is hek, ik zeg het nog maar even) is een reactie op een ongekende golf van zelfmoordaanslagen in 2002 maar over dit geweld en de verheerlijking ervan geen woord. Ook kloppen niet alle feiten, en is er geen aandacht voor de context of oorzaken, en voor concessies die Israël al heeft gedaan. Zo zijn er honderden checkpoints en roadblocks opgeheven en andere restricties weggenomen of versoepeld, en groeide de economie op de Westoever vorig jaar met 7%.

In het Kairos document (ook wel 'Uur van de Waarheid' genoemd) wordt niet alleen opgeroepen tot een boycot van Israël, de manier waarop de Israëlische overheid Palestijnse christenen bejegent werd gekwalificeerd als 'een zonde tegen God en de mensheid'. De Joodse gemeenschap had de PKN verzocht daar afstand van te nemen en zo'n boycot duidelijk te veroordelen.

De Israëlische ambassadeur Harry Kney-Tal reageerde als volgt:

",De eenzijdige posities in de brief zijn een raadsel voor mij'', schrijft Kney-Tal. Volgens hem draait het Midden-Oostenconflict om twee partijen. ",Door één van die verhalen te omhelzen en vrijwel alle schuld voor de huidige sombere situatie in het Midden-Oosten bij Israël te leggen, kan men nauwelijks een bijdage leveren aan meer begrip en verzoening.''

Kney-Tal schrijft overigens ",verbouwereerd'' te zijn door de publiciteit rond de brief. Volgens hem had de protestantse kerkleiding tegen hem gezegd "niet geïnteresseerd te zijn'' in de openbaarmaking ervan. " Terugkijkend konden zij het waarschijnlijk niet laten zich bij het koor aan te sluiten en punten te scoren bij het pro-Palestijnse kamp.'' De Protestantse Kerk was gisteren niet bereikbaar voor commentaar.

Een bijkomende reden voor de verontwaardiging van Joodse kant is dus de publiciteit. Het is één ding als de PKN in besloten kring haar zorgen uit over de bezetting, het is wat anders als Israël publiekelijk op het matje wordt geroepen en wordt verteld wat het moet doen, ook al is dat in vriendelijke bewoordingen.

Christenen voor Israël vat haar kritiek als volgt samen:

Volgens Christenen voor Israël vervalt het moderamen in een "eeuwenoude zonde om op arrogante wijze het Joodse volk de les te lezen." De "onopgeefbare verbondenheid met het volk Israël", een zinsnede uit de kerkorde en uit de brief, verwordt volgens de stichting zo tot een "krachteloos cliché."

De kerk laat zich op allerlei manieren spannen voor het karretje van de anti-Israëllobby, aldus Christenen voor Israël. Ze constateert dat de Protestantse Kerk zich laat misleiden door valse propaganda. Zo zou de kerk over het beleid van Israël betreffende het renoveren en bouwen van woningen door Palestijnse burgers in Oost-Jeruzalem anders moeten spreken. Ook heeft de kerk volgens CvI geen inzicht in het internationale recht.
De organisatie verwijt de Protestantse Kerk ook dat ze niet inziet dat vijanden van Israël de laatste bastions van steun aan Israël (Amerika en Europa) willen slechten. "Kerken zijn daarbij een belangrijk doelwit."
Volgens CvI heeft de kerk de opdracht om liefde te tonen aan Israël en een dam op te werpen tegen de "demonisering van Israël." De kerk dient zich in haar spreken over Israël niet te funderen op de democratie maar op de "eeuwige beloften van God."

Ook het Centraal Joods Overleg reageerde scherp, en zegde een gepland gesprek met de PKN af:

De kerk speelt volgens het CJO in op beschuldigingen als zou Israël een apartheidsbeleid voeren, en alleen maar opkomen voor slachtoffers aan Palestijnse zijde en niet voor de terreurdoden aan Israëlische kant. Ook zou de PKN het bestaansrecht van Israël bij de verkeerde instantie aan de orde stellen – daarvoor moet de kerk niet bij de ambassadeur zijn, maar bij Hamas, de Palestijnse autoriteit, Syrië, Libanon en Iran. Verder verwijt het CJO de PKN dat zij 'geen stopzetting van de heilloze boycot van Israëlische producten' vraagt.
Over twee weken zouden PKN en CJO elkaar spreken. Maar, schrijft het CJO, "alles overziend menen wij dat u met uw open brief de proporties uit het oog heeft verloren. U heeft onze uitvoerige reactie op het document 'Uur van de waarheid' genegeerd en bent met een reactie naar buiten getreden vóór ons te ontmoeten. Tegen deze achtergrond vragen we ons af wat nog het nut kan zijn van ons bezoek op 9 maart."

Het geplande gesprek is toch doorgegaan en het conflict enigermate bijgelegd, met de constatering dat beide partijen van mening verschillen en het voornemen 'nieuwe vormen van dialoog met elkaar te zoeken waarin de onopgeefbare band van de kerk met Israël concreet gestalte krijgt.' Nadien verklaart de PKN:

De Protestantse Kerk weerspreekt in haar reactie op internet de beschuldiging dat ze de schuld van het conflict in de brief bij Israël zou leggen. "Het is ook het moderamen bekend dat Hamas tot nu toe geweigerd heeft om Israël te erkennen en dat daarmee een ernstige blokkade voor vrede wordt opgeworpen. Maar het onrecht of de onwil van de ene partij sluit de verantwoordelijkheid voor eigen handelen van de andere partij niet uit."

Het synodebestuur schrijft te weten dat binnen en buiten de kerk "velen emotioneel bij de thematiek betrokken zijn. Wel zijn sommige reacties voor het moderamen schokkend geweest. Kritische opmerkingen in de richting van de Israëlische overheid maken het moderamen in sommige ogen tot een partij die Israël het bestaansrecht ontzegt of regelrecht uitlevert aan antisemitisme. Verwijten die we dan ook nadrukkelijk verwerpen", aldus de Protestantse Kerk.

Het is opvallend dat de felle reacties van hen die het voor Israël opnemen hier weer als het probleem worden neergezet. Zelf schrik ik altijd veel meer van de haat tegen Israël die uit vele reacties, op internet en daarbuiten, blijkt. Sommige mensen uit de pro-Israël hoek hebben wellicht wat erg defensief gereageerd. In de brief lees ik bijvoorbeeld geen poging om Israëls bestaansrecht ter discussie te stellen. Over of zij de schuld van het conflict alleen bij Israël legt valt te twisten. Feit is dat de brief eenzijdig is en dat niet ook een dergelijke brief aan de Palestijnse gezant is gestuurd. Feit is ook dat de PKN zich in de brief op geen enkele wijze distantieert van het Kairos document of van de daarin voorgestelde boycot van Israël. Dat had waarschijnlijk al een heel verschil uitgemaakt. En het blijft mij een raadsel waarom men de publiciteit heeft gezocht, ervan bewust zijnde dat het gevoelige materie is waarbij al snel vanuit de emotie wordt gereageerd. Laten we hopen dat de PKN binnenkort met een oprechte handreiking komt naar de Joodse gemeenschap in Nederland. Meningsverschillen zijn natuurlijk volkomen legitiem, maar het zou te prijzen zijn als men iets meer begrip kan opbrengen voor gevoeligheden van Joodse kant in plaats van zich daar publiekelijk over te ergeren.

Ratna Pelle

IMO Blog Hoofdpagina

IMO Blog Archief